Początki wznoszenia osiedli mieszkaniowych we Wrocławiu sięgają lat 70. XIX wieku, okresu prosperity po wygranej wojnie z Francją i wzmożonego ruchu budowlanego. Już w 1872 roku berlińska spółka budowlana rozparcelowała na geometrycznej sieci ulic podmiejską kolonię willową dla zamożnych wrocławian Borek (I). Zgodnie z tradycją ulice otrzymały nazwy drzew. Nowe zasady estetyczne, wprowadzone po 1889 roku do projektowania urbanistycznego przez Camillo Sittego, znalazły odzwierciedlenie w planach kolejnych osiedli, zrealizowanych około 1900 roku. Malownicze rozplanowanie, dalekie od geometrycznej sztywności planu osiedla Borek (I), otrzymały kolonie willowe - Borek (II), założona w 1898 roku, tuż po włączeniu gminy do miasta, oraz Zalesie (Leerbeutel), wytyczona przez Wrocławski Bank Budowlany w 1901 roku i włączona w granice Wrocławia trzy lata później.

Zrodzona u progu XX wieku idea "miast-ogrodów" Ebenezera Howarda zaowocowała nie tylko Anglii, ale i na kontynencie europejskim, ruchem budowlanym, który w Niemczech, po utworzeniu Deutsche Gartenstadtgesellschaft (1902), przyniósł liczne realizacje, z pierwszą - Hellerau pod Dreznem (1907), osiedlem wzniesionym z inicjatywy Werkbundu. We Wrocławiu ideę tę wspierał Max Berg, w latach 1908-1925 miejski radca budowlany. Za jego kadencji rozpoczęto w 1911 roku budowę pierwszych podwrocławskich miast-ogrodów - Biskupina (I) i Karłowic. Pierwszy projekt Biskupina z 1908 roku, autorstwa C. Helbiga, utrzymany w konwencji romantycznego osiedla willowego o funkcji wyłącznie mieszkaniowej, nie miał jednak nic z założeń Howardowskiego pierwowzoru. Bogatsze stylistycznie miasto-ogród Karłowice, autorstwa architekta rządowego Paula Schmitthennera, miało charakter niewielkiego miasteczka z rynkiem, jednak położone zbyt blisko Wrocławia stało się osiedlem-sypialnią, nie mając szansy na samodzielność. Paul Schmitthenner, późniejszy projektant miasta-ogrodu Staaken pod Berlinem, czasowo osiadł w Karłowicach, aby osobiście czuwać nad budową realizowaną przez Eigenheim-Baugesellschaft für Deutschland m.b.H. Breslau. Współpracował z Gustavem Wolfem, późniejszym współprojektantem Księża Małego - pierwszego racjonalnego osiedla we Wrocławiu, utrzymanego w duchu Neues Bauen. Paul Schmitthenner miał ambicje utrzymania wysokiego poziomu artystycznego przedsięwzięć projektowych, o czym świadczy zaproszenie do prac w jury konkursu na rynek w Karłowicach (1913) takich autorytetów, jak Hermann Muthesius czy Hans Poelzig. Karierę miasta-ogrodu robi w tym czasie również Brochów, rozwijający się szybko w wyniku budowy tu, u schyłku XIX stulecia, wielkiej stacji rozrządowej. Przebudowa Brochowa i innych podwrocławskich miejscowości została zaprezentowana w ramach Związku Wrocławskich Przedmieść na pierwszej Wschodnioniemieckiej Wystawie w Poznaniu (1911). Max Berg zalecał przyłączenie do miasta pierścienia bliskich przedmieść - Karłowic, Różanki, Osobowic, Biskupina i innych, a dalsze miejscowości - Sobótkę, Oborniki, Trzebnicę i Leśnicę - proponował wykupić przez Wrocław bądź powiązać z nim ustawą o związku celowym. Wraz z Paulem Heimem sporządził w 1911 roku projekt urbanistyczny Sobótki. Ideę decentralizacji Wrocławia, nawiązując do modelu Howarda, podjął Ernst May w regionalnym projekcie miasta z satelitami (1925). Limitacja terytorialna i demograficzna Wrocławia oraz jego satelitów (50-100 tys. mieszkańców), odległych do 30 km od miasta, zapewniałaby łatwy dostęp do strefy rolniczej i rekreacyjnej. Zgodnie z tą koncepcją spółdzielnia Gartenstadt Pawelwitz Siedlungsgesellschaft wzniosła miasto-ogród Pawłowice według projektu F. W. Reinscha z 1927 roku, co świadczy dobitnie o żywotności idei miast-ogrodów jeszcze w okresie międzywojennym.

Ciąg dalszy wraz z zestawem ilustracji na stronach Muzeum Architektury
w dziale AKTUALNE WYSTAWY > ARCHITEKTURA WROCŁAWIA > > >