Wolf D. Prix/Foto: Aleksandra Pawloff

Koniec lat 80. przyniósł w architekturze wybuch dekonstruktywizmu. Znużenie historyzującymi formami postmodernizmu zaowocowało całkowitą ich negacją, architekturą zaprzeczającą swym, jak się dotąd wydawało, niezbywalnym prawom, sięgającą do konstruktywistycznych radzieckich utopii i filozofii Jacques'a Derridy. Wśród głównych bohaterów nowego ruchu, głoszących niemożność odnalezienia całościowego sensu i konieczność fragmentacji bryły oraz demontażu dotychczasowych teorii, obok Franka O. Gehry'ego, Daniela Libeskinda, Zahy Hadid i Petera Eisenmanna znaleźli się dwaj wiedeńczycy znani jako Coop Himmelb(l)au. Powstała w 1968 roku na fali studenckiej kontestacji kapitalistycznego świata pracownia, w latach 80. mogła się poszczycić wieloma projektami, ale bardzo niewielką liczbą zrealizowanych obiektów. Jej założyciele Wolf D. Prix i Helmut Swiczinsky zajmowali się utopijnymi projektami urbanistycznymi, pisaniem żarliwych i poetyckich manifestów oraz opracowywaniem pneumatycznych prototypów mieszkań. Na pierwszej wystawie nazywającej zjawisko dekonstruktywizmu w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku w 1988 roku, zorganizowanej przez Philipa Johnsona i Marka Wigleya, wyrażano żal, że tak "piękne trupy" nie mogą zostać zrealizowane. Austriacy ripostowali, że właśnie prowokująca wspomniane reakcje dramatyczna nadbudowa budynku na ulicy Falkestrasse w Wiedniu jest niemal ukończona. Odtąd już nikt nie kwestionuje możliwości materializacji architektury Coop Himmelb(l)au, nawet w jej najbardziej dramatycznej wersji.

Seibersdorf Research Center, Austria, 1993-95

Seibersdorf Research Center, Austria, 1993-95

Choć w latach 90. mogło się wydawać, że dekonstruktywizm będzie tylko przelotną architektoniczną modą, to jednak talent jego przedstawicieli i przystawalność filozofii ruchu do poczucia niestabilności właściwego współczesnemu człowiekowi sprawiają, że także w 2004 roku ruch ten wydaje się dyktować warunki i przemieniać architektoniczną rzeczywistość. Z największych osiągnięć dekonstruktywistów wspomnieć należy spektakularny sukces muzeum Guggenheima w Bilbao, zwycięstwo Libeskinda w konkursie na World Trade Center (niezależnie od późniejszych perturbacji), wreszcie niedawne przyznanie architektonicznego Nobla, nagrody Pritzkera Zasze Hadid. A nazwa Coop Himmelb(l)au jest wymieniana z powyższymi nazwiskami jednym tchem.

Cologne, Germany, Perfume Museum, project, 1998, model

Pierwotnie biuro nazywało się Coop Himmelblau (Kooperatywa Niebieskie Niebo), ale w latach 80. "l" wzięte w nawias objawiło przeniesienie znaczenia (Kooperatywa Podniebny Budynek). Drobny zabieg obrazuje zwrot, który nastąpił w twórczości duetu - Prix i Swiczinsky zaczęli swe projekty realizować. W ciągu ostatnich dwu dekad wybudowali między innymi fabrykę w St. Vein (1989), centrum badań w Seibersdorf (1990), wschodni pawilon muzeum w Groningen (1994), multikino UFA w Dreźnie (1998), wieżowiec mieszkalny SEG w Wiedniu (1998/99), budynek mieszkalny w historycznej strukturze - gazometrze B w Wiedniu (1995-2001). W trakcie realizacji znajdują się kolejne prestiżowe budowle: Musée des Confluences w Lyonie (I nagroda w konkursie, 2001-07), centrum BMW Welt w Monachium (I nagroda w konkursie, 2001-06), Akron Art Museum w Ohio, USA (I nagroda w konkursie, 2001-06), Akademia Sztuk Pięknych w Monachium (I miejsce w konkursie 1992, 2002-05) czy wreszcie wielofunkcyjne centrum rozrywkowo-handlowe JVC w Guadalajarze (1998/2001-06). Pracują nad projektami w Europie, Stanach Zjednoczonych, Japonii i Meksyku. Otrzymali wiele prestiżowych nagród, w tym w grudniu 2002 tytuł "Officier de l'ordre des arts et des letters" oraz złoty medal zasługi dla Wiednia, a także wzięli udział w szeregu wystaw (monograficzna wystawa w Centrum Pompidou w Paryżu - 1992, reprezentowali Austrię na szóstym Biennale Architektury w Wenecji -1996, projekt dla Hawany na Biennale w Wenecji - 2000, projekt Musée des Confluences na wystawie "Latent Utopias" w Grazu - 2003).

UFA Cinema Center, Crystal

UFA Cinema Center, Crystal

Ponad dwadzieścia lat temu deklarowali: "Mamy dość oglądania Palladia i innych historycznych masek, gdyż nie chcemy pozbawiać architektury tego wszystkiego, co sprawia, że czujemy się niepewnie. Pragniemy architektury, która ma coś więcej do zaoferowania. Architektury, która krwawi, wyczerpuje, która przekręca, a nawet łamie. Architektury, która rozpala, która żądli, rozdziera i rwie się, rozciągana. Architektura musi być dramatyczna, ostra, gładka, twarda, brutalna, okrągła, czuła, kolorowa, obsceniczna, przypadkowa, wyśniona, bliska, odległa, wilgotna, sucha i zapierająca dech. Martwa lub żywa. Jeżeli zimna, niech będzie tak zimna jak blok lodu. Jeżeli gorąca, to tak gorąca jak języki ognia. Architektura musi płonąć" (1).

Groninger Museum

Video Clip Folly

Z perspektywy można śmiało stwierdzić: Coop Himmelb(l)au pozostają wierni swoim deklaracjom - ich architektura często rozgrywa się, "płonie" w miejscu spotkania przeciwieństw. Od banalnych antynomii: lekkości i ciężaru, masy i transparencji, odsłonięcia i zakrycia, po zderzenia form zaczerpniętych z natury z technologicznym wykonaniem, uchwycenie ruchu w statycznej architektonicznej formie, zachwianie równowagi dla wywołania emocjonalnej reakcji. Fascynuje ich redefinicja przestrzeni miejskiej, już nie poprzez utopijne koncepcje, nad jakimi pracowali w latach 70., ale poprzez urbanistycznie konstruowane budynki, rozbijające konwencje i przyzwyczajenia, zmuszające do intelektualnego wysiłku, wreszcie przeciwstawiające się prywatyzacji przestrzeni publicznej. Projektanci uznają architekturę za medium nowej filozofii urbanistyki, a budynki za kluczowe figury w nowej grze w urbanistyczne szachy, jak sami ją określają, gdzie plansza masterplanów znikła wraz z regułami ruchów figur, ale same figury pozostały: wieża wciąż istnieje i jej ruchy mają znaczenie, choć nie są już tak łatwe do przewidzenia jak dawniej. To do figur-budynków należy nowe definiowanie "białego hałasu" współczesnego miasta.

Wizyta w Krakowie Wolfa D. Prixa, profesora m.in. mistrzowskiej klasy architektury na uniwersytecie sztuki dekoracyjnej w Wiedniu, profesora brytyjskiej Architectural Association i Uniwersytetu Harvarda w Cambridge (Massachusetts), w ramach cyklu "Co to jest architektura?" 17 maja 2004 roku będzie okazją do usłyszenia jednego z największych architektonicznych buntowników XX wieku i konfrontacji teorii Coop Himmelb(l)au z ich teraźniejszą architektoniczną praktyką.

Dorota Leśniak

Vienna, Austria, Falkestrasse, 1984-89

Dresden, Germany, UFA Cinema Center, 1998,

UFA Cinema Center, Crystal

(1) Coop Himmelblau, Architektur muss brennen, Graz 1980, s. 8
tekst i zdjęcia www.whatisarchitecture.w-a.pl
foto (drugie) prof Wolf D. Prix by Aleksandra Pawloff